Dzień Teatru i " ta szkocka sztuka " , czyli Makbet

Nie jestem teatromanką , ale wierzę w magię teatru .
Moc... magia  od setek lat płynąca ze sceny ... to "Makbet" Williama Szekspira .  Ponoć od początku jej istnienia , nad sztuką tą ciąży klątwa .

.... a to za przyczyną trzech pań przedstawionych na powyższym obrazie pędzla Alexandre Marie Colin .

Dalej , dalej siostry wiedźmy ,
Czarodziejski krąg zawiedźmy
Wkoło kotła , wrzućmy doń
Zbójczych jadów pełną dłoń.
Ropuszysko, siostro płazu,
Coś pod zimną bryłą głazu
Przez trzydzieści dni i nocy
W odrętwiałej śpiąc niemocy,
Skisło, zgniło w własnej ropie,
Ciebie naprzód w kotle topię .

"Makbeta" opublikowano w 1623 roku w "Pierwszym Folio" - najstarszym wydaniu dzieł zbiorowych
Szekspira ( sztuka była prezentowana publiczności już wcześniej ) .
Zakładam , że treść sztuki jest wszystkim znana - jeśli jest inaczej , namawiam do uzupełnienia tej luki
w edukacji humanistycznej :) .

Jest to najkrótsza tragedia Szekspira . Występuje w jej treści pewien zgrzyt - bardzo obrazowo ujęła to
Jennifer Lee Carrell w swojej książce "Wciąż mnie prześladują..... " :
"Oprócz  trzech upiornych sióstr pojawia się królowa wiedźm Hekate, która tańczy i śpiewa
z chichotem (...) . Przywodzi to na myśl film,  w którym duch kreskówek Walta Disneya idzie
w zawody z duchem horrorów Stephena Kinga " .
Badacze literatury powzięli podejrzenie, że postać Hekate wprowadzono, aby złagodziła zło prezentowane przez trzy wiedźmy , krotochwilnymi przyśpiewkami i tańcem .
Możliwe jest , że zmianie uległy większe partie tekstu . Takie wprowadzanie zmian spełniających oczekiwania widowni , było ponoć praktyką popularną .

                                         Makbet spotyka trzy wiedźmy - Jose Anton  Koch

Wieść gminna głosi , że Szekspir wykorzystał  w "Makbecie"  prawdziwe zaklęcia  praktykujących czarownic i stąd zło zawarte w tekście sztuki wypłynęło poza scenę . Można skwitować to uśmiechem

pełnym niedowierzania ale... od wieków aktorzy nie wymieniają w teatrze nazwy tej sztuki nazywając

ją "Szkocką Sztuką " , Lady Makbet  nazywana jest Lady M , i zdarza się, że aktorzy grający role 

wiedźm odmawiają wypowiadania niektórych kwestii na próbach .

                                                           Makbet i czarownice 

Tak na marginesie - poczytałam trochę na temat przesądów teatralnych i jestem pełna podziwu , 

że udaje się przedstawienia doprowadzić do premiery... 

Za wieścią gminną , przedstawię teraz zdarzenia , które wiąże się z klątwą :

1607 –  Hal Berridge, chłopak, mający zagrać rolę Lady Makbet umiera na skutek wysokiej gorączki . Zastępuję go sam  Szekspir . Król Jakub I ,koronowany "łowca czarownic" zabrania wystawiania sztuki przez najbliższych 5 lat

Oto jak tę kwestię wyjaśnia Jennifer Lee Carrell  ( doktor literatury amerykańskiej i angielskiej ) 

w swojej książce "Wciąż mnie prześladują... "

"Fakt, że opowieść o klątwie zrodziła się z żartu , nie jest szeroko znany nawet wśród  szekspirologów .

(...) Opowieść o śmierci Hala Berridge'a  spreparował w 1898 roku w chwili psotnego nastroju  findesieclowy bon vivant, dowcipniś i karykaturzysta Max Beerbohm .(...) Beerbohm przypisał swoja bajdę siedemnastowiecznemu antykwaryście, Johnowi Aubreyowi . Aubrey, zbierający co popadnie niczym wesoła sroka, jest manna z nieba dla pisarzy poszukujących zaginionych dokumentów i ziarenek dowodów . Ten niepoprawny plotkarz o naukowym zacięciu, metodyczny jak roztrzepany nastolatek, z równym zamiłowaniem gromadził historyczne fakty, pogłoski i niedorzeczne plotki , splatając je ze sobą czasem w jednym akapicie, a nawet zdaniu. "

1672 – Amsterdam: aktor grający Makbeta zamienia rekwizyt na prawdziwy sztylet i zabija nim 

 Dunkana . Złość do niego jak widać miał wielką .

1703 - w momencie wejścia Makbeta na scenę londyńskiego teatru , Anglię nawiedziły wyjątkowo 

silne sztormy - oj namieszały wiedźmy w kotle, namieszały

1721 –kilka osób spośród publiczności tak zirytowało aktorów, że rzucili się na nie z mieczami .
Do rozpędzenia awanturników wezwano wojsko , teatr spłonął.

1775 – Sarah Siddons, aktorka grająca lady Makbet, została zaatakowana przez niezadowoloną publiczność . Podobno rola Lady M , była jej największą rolą . Czyżby zagrała ją aż tak sugestywnie ?? Ewentualnie aż tak źle ....

                                              Sarah Siddons - portret Thomasa  Gainsborough


1849 – Astor Place , Opera House w Nowym Yorku . Podczas przedstawienia "Makbeta" wybuchają  zamieszki, ponad 25 osób zostaje zadeptanych na śmierć . Do dwudziestotysięcznego tłumu strzela Gwardia  Narodowa . Trudne do wyobrażenia, prawda ?

Zarzewiem tak "masowej  fascynacji sztuką " był osobisty i zawodowy konflikt dwóch aktorów -
Amerykanina Edwina Forresta i Brytyjczyka Williama Charlesa Macread'ego .

                                                                       Edwin Forrest

                                                               William Charles Macready

                                                                       

Oczywiście należy przypuszczać , że nie wszyscy uczestnicy tego zadziwiającego wydarzenia byli wielbicielami  teatru :) . Cóż ... kiedyś bili się teatromani, dziś  biją się kibice piłki nożnej....

1865 - Abraham Lincoln czyta na głos przyjaciołom fragment "Makbeta" dotyczący śmierci Dunkana .

            W niecały tydzień sam ginie w zamachu .

1926 – Sybil Thorndike, grająca lady Makbet, została ponoć prawie uduszona przez jednego z aktorów
            - czyżby pomylił "Makbeta" z "Otello " ??

                                                                    Sybil  Thorndike

1928 - Londyn, Royal Court Theatre - na scenie wypadkowi ulega kilka osób
                                                           

                                              Makbet i Lady M - ilustracja Williama Blake , ok. 1780

1934 – Malcolm Keen zaniemówił na scenie, jego zastępca wylądował w szpitalu z wysoka gorączką .
            Czyżby dobrało się do nich jakieś choróbsko ??

                                                                    Malcolm  Keen

                                                   George Cattermole - Lady Makbet

                                                    

                     
                                                    George Cattermole - Makbet

1937 – tuż  obok słynnego aktora Laurence'a  Olivier'a grającego Makbeta spada na scenę ważący około 12kg odważnik . Miecz aktora łamie się  i szybuje w publiczność, uderzając mężczyznę, który później dostaje zawału . Reżyser i aktorka grająca lady Makduf jadąc do teatru ulegają wypadkowi samochodowemu  a właściciel  teatru umiera na zawał podczas próby generalnej .
W innym źródle znalazłam informację , jakoby przykry wypadek Laurence'a Olivier'a miał miejsce
na próbie - - "wieść gminna" zaczyna plątać się w zeznaniach .....

                                                                Lawrence  Olivier

1942 – produkcja pod kierownictwem  wielkiego aktora Johna Gielguda:
troje aktorów  (Dunkan i dwie  z trzech czarownic) tego samego dnia ulegają śmiertelnym wypadkom,

a scenograf popełnia samobójstwo . Przedstawienie zostaje "zdjęte" z desek teatru - nikt nie chce kupować biletów na "pechowe przedstawienie"

                                               Heinrich Johann Fuessli -  Makbet

1947 - teatr Coloseum w Oldham , czwartek . Aktor Harold Norman zostaje śmiertelnie ranny w V akcie, podczas walki na miecze . Ponoć od tej pory jego duch nawiedza  deski tego teatru  w każdy czwartek


1948 – Diana Wynyard  postanawia zagrać scenę lunatykowania Lady M z zamkniętymi oczami . Jak się okazało nie był to najlepszy pomysł - aktorka spada ze sceny , z wysokości ok. 3,5 m .
Pytanie - czy można winić za to trzy wiedźmy ???

                                                               Diana Wynyard

1953 – plenerowa produkcja na Bermudach: Charlton Heston zostaje dotkliwie poparzony, kiedy nagły powiew wiatru kieuje na niego płomień świecy ; jak okazało się później, ktoś niechcący (?!) zamoczył jego rajstopy w nafcie . Może chodziło o wywabienie plam z kostiumu ??

                                                                               

                                                                    Charlton Heston

1970 - Nowy Jork - inscenizacja Ripa Torna zostaje wstrzymana przez strajk aktorów

                                                                       

                                                                         Rip Torn

                                       
1971 - inscenizacja , w której bierze udział David Leary boryka się z dwoma pożarami i siedmioma
            kradzieżami

                                                                       David Leary

1971  wersja filmowa Makbeta Romana Polańskiego .
Kamerzysta ginie niemalże pierwszego dnia kręcenia  filmu .

- 1981 -  przedstawienie w Lincoln Centre - szekspirowski aktor J. Kenneth Campbell zostaje pobity wkrótce po wejściu sztuki na afisz

                                                                 Kenneth Campbell

2001   inscenizacja Cambridge Sheakspeare Company - w trakcie przedstawienia ulega wypadkom trzech aktorów

Palec mię świerzbi , to dowodzi ,
że jakiś potwór tu nadchodzi ;
Odsłońcie otwór , niech wnijdzie potwór !

- tak jedna z czarownic zapowiada wejście na scenę Makbeta .

Zanim Makbet stał się tytułowym bohaterem sztuki Szekspira był królem Szkocji w latach 1040-1057 .
Władcą troszczącym się o swoich poddanych .Starał się utworzyć ze Szkocji silny i stabilny organizm państwowy . Jego rządy wzmocniły znaczenie Szkocji na arenie międzynarodowej .
MAKBET - właściwie Mac Bethad  urodził się około 1005 roku , zmarł 15 sierpnia 1057 .
Był synem  Findlaicha Mac Ruaidri , władcy Moray, jednej ze Szkockich prowincji .Findlaech zginął zamordowany najprawdopodobniej przez synów swojego brata , którzy przejęli władzę w Moray .
Makbet miał wtedy około 15 lat. Niektórzy twierdzą, że po latach zemścił się na jednym z morderców - drugi już nie żył - zamykając go razem z jego 50 towarzyszami  i podpalając budynek, odzyskując
w ten sposób władzę nad ojcowizną . Jego włości obejmowały północną Szkocję, Hebrydy,Orkady, Szetlandy i wyspę Man .

Króla Dunkana- swojego kuzyna - zabił w bitwie , wstępując po nim na tron. Sam zginął na skutek rozgrywek dynastycznych  w bitwie koło Aberdeen w 1057 roku . Pochowany został na wyspie Iona, tradycyjnym miejscu pochówku prawowitych królów Szkocji .

Najwięcej jednak pretensji do Szekspira powinna mieć żona Makbeta , królowa Gruoch  bo tak miała naprawdę na imię . Jest to pierwsza znana z imienia królowa Szkocji . Była kobietą spokojną
i bogobojną .

                                                    Max von Cornelius - Lady Makbet

     

                                                     Johann Fussli - Płomienna Lady Makbet

Oparte na faktach ale ubarwione różnymi opowieściami wydarzenia opisane w "Makbecie' , Szekspr zaczerpnął z dzieła 'Kroniki Szkocji, Anglii i Irlandii' autorstwa Raphael'a Holinshed'a . Ten z kolei

opierał się na różnych źródłach wcześniejszych, mających dość swobodne podejście do historii .

Namieszały wiedźmy w kociołku, oj namieszały - namieszał i Szekspir......

Na tym obrazie John Singer Sargent przedstawił aktorkę Ellen Terry - ponoć jedną z największych

odtwórczyń roli Lady Makbet . Obraz pochodzi z 1890 roku , aktorka przedstawiono na nim w sukni uszytej ....ze skrzydeł żuków . Szata ta przechowywana jest w domu aktorki, w hrabstwie Kent .

Ciekawe, czy  postać Lady Makbet , a właściwie Lady Gruoch opisana zgodnie z historyczną prawdą

cieszyłaby się takim zainteresowaniem i sławą ....pewnie nie .....

Wiadomość typu  ' Lady M udzieliła wsparcia finansowego klasztorowi w Lochleven ' jest mniej interesująca niż 'Lady M nakłoniła swojego męża do popełnienia zbrodni " - 'news' to 'news', nawet kilkaset lat temu....